Centralne Warsztaty Lotnicze
\
\
Centralne Warsztaty Lotnicze
Monogram CWL nanoszony na niektóre z remontowanych i budowanych samolotów w CWL
, Źródło: Tadeusz KRÓLIKIEWICZ "Polski samolot i barwa", WMON, Warszawa 1990
20 grudnia 1918 roku rozkazem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego powołano Centralne Warsztaty Lotnicze. Celem ich powstania było wykonywanie prac remontowych posiadanego sprzętu lotniczego (płatowce i silniki) oraz uruchamianie produkcji licencyjnej.
Zabudowania CWL mieściły się w poniemieckich warsztatach lotniczych na Polu Mokotowskim w Warszawie (filia zakładów Albatros) przejętych wraz z inwentarzem 15 listopada 1918 roku przez grupę studentów dowodzonych przez Władysława Świąteckiego. Po przekazaniu przedstawicielom Wojska Polskiego całość sprzętu była inwentaryzowana przez komisję w składzie: por.inż. Tłuchowski, por.inż. Zdzisław Zych-Płodowski, kpt. Donat Makijonek, oraz chor. Kajetana Smolińskiego.
Aby w warsztatach można było prowadzić podstawowe prace sprowadzono w drugiej połowie 1919 roku obrabiarki ze Stanów Zjednoczonych, oraz podstawowe materiały i surowce z Austrii i Czech.
Pierwszym samolotem którego produkcję licencyjną zamierzano podjąć był zmodyfikowany Hannover Roland CL.II - CWL Słowik 18.01, opracowany przez ówczesnego kierownika CWL por.inż. Karola Słowika. 23 sierpnia 1919 roku został on rozbity podczas pokazowego lotu przed marszałkiem Józefem Piłsudskim. Śmierć poniósł wówczas por.inż. Karol Słowik wraz z por. Kazimierzem Jesionowskim.
W latach 1919 - 1926 zatrudnienie wahało się w granicach 250 - 1008 osób, przy czym najwyższe zatrudnienie osiągnięto podczas działań wojennych z Rosją Sowiecką w latach 1920-21. W latach wojennych wykonano 706 napraw i 680 przeglądów silników.
W latach 1919-1924 w CWL zajmowano się też produkcją śmigieł i ich sprzedażą.
Podczas trwania działań wojennych w sierpniu 1920 roku zakończono budowę pierwszej pełnej konstrukcji prototypowej w CWL - samolotu WZ-VIII / DeŻePe opracowanego przez inż. Władysława Zalewskiego.
Poza tym CWL wyspecjalizowało się w naprawach płatowców :
Od 1923 (inne źródła podają lata 1925-26) roku uruchomiono produkcję licencyjną samolotów HD-28 (licencyjny HD-14E2), produkując 125 kompletnych płatowców oraz 75 kompletów części zamiennych.
W latach 1922-24 z infrastruktury CWL korzystali studenci Sekcji Lotniczej Politechniki Warszawskiej. Zbudowali wówczas trzy szybowce startujące w konkursach krajowych:
Na skutek rozbieżności interesów między SLPW a CWL współpraca ta w 1924 roku została przerwana.
Przez cały okres swego istnienia CWL odczuwała poważnie braki wykwalifikowanej kadry inżynierskiej. General Leveque próbował stworzyć w CWL biuro konstrukcyjne, m.in. ściągając z Francji konstruktora Dumasse. Jednakże próba ta niestety nie powiodła się.
W roku 1925 zmieniono nazwę Centralne Warsztaty Lotnicze na Centralne Zakłady Lotnicze.
Powstało też biuro konstrukcyjne w składzie:
W latach 1925-27 w CZL powstały dwa samoloty sportowe D-1 Cykacz, oraz Skraba ST-3. Obydwa były opracowane w biurze konstrukcyjnym CZL.
W tym samym okresie dokonywano również przeróbek samolotów wojskowych typu Farman F-68 Goliath, Potez XV i Breguet XIV na wersje rolnicze, do wykonywania skoków spadochronowych, oraz na holowniki celów.
W sierpniu 1926 roku oblatano prototypowy egzemplarz samolotu WZ-X projektu inż. Władysława Zalewskiego. W latach 1926-27 wyprodukowano cztery egzemplarze tego samolotu w różnych konfiguracjach posiadanego zespołu napędowego.
W tym samym roku przekazano też remonty nowo powstałym Polskim Zakładom Skody (która przejęła nieruchomości po firmie Francopol).
Na skutek upadłości spółki Francopol, CZL przejęły zaplecze materiałowe tej firmy wraz z dwoma płatowcami Bleriot SPAD S.61C1 będącymi w trakcie produkcji i dokumetację licencyjną. W tym samym roku rozpoczęto produkcję licencyjną tych płatowców którą kontynuowano do 1929 roku w Państwowych Zakładach Lotniczych produkując łącznie ok.10 samolotów. W tym czasie świadczono również usługi remontowe tych płatowców.
Przez cały okres działalności w latach 1925-28, CZL odczuwały brak środków finansowych.
Brak rentowności i chęci inwestowania ówczesnych władz wojskowych w CZL był powodem propozycji sprzedaży CZL Polskim Zakładom Skody (powstałym w 1926 roku). Lecz z powodu złego stanu nieruchomości PZSkody nie były zainteresowane zakupem.
Ostatecznie 21 grudnia 1927 roku CZL zostały wydzielone ze struktur administracji państwowej jako samodzielna jednostka produkcyjna. 1 marca 1928 roku powołano Państwowe Zakłady Lotnicze które przejęły cały majątek CZL, kończąc tym działalność CZL.
Kierownictwo CWL/CZL
Samoloty wojskowe wyprodukowane w CWL/CZL
Samoloty cywilne wyprodukowane w CWL/CZL
Szybowce cywilne wyprodukowane w CWL/CZL
Samoloty wojskowe remontowane i przebudowywane w CWL/CZL
Niezrealizowane projekty
Źródła:
-
Andrzej GLASS, "Polskie konstrukcje lotnicze, tom I", wyd. Stratus 2004
-
Andrzej MORGAŁA, "Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924", Bellona Lampart, Warszawa 1997
-
Mariusz Wojciech MAJEWSKI, "Samoloty i Zakłady Lotnicze II Rzeczypospolitej", ZP Poligrafia, Warszawa 2006
-
Tadeusz KRÓLIKIEWICZ "Polski samolot i barwa", WMON, Warszawa 1990
|
